Avrupa ülkelerinde adalet sistemine yılda kişi başına ortalama 79 euro, Türkiye‘de ise 16,12 euro harcanıyor. Bayanlar Avrupa genelinde yargıç ve savcıların çoğunluğunu oluşturuyor.Avrupa Kurulu organı olan Avrupa Adaletin Aktifliği Komitesi’nin (CEPEJ) periyodik “Avrupa İsimli Sistemleri” raporu bugün Strasbourg’da yayımlandı. Raporda, Avrupa devletlerinin adalete yılda kişi başına ortalama 79 euro harcadığı, bu bütçenin yüzde 66’sının mahkemelere, yüzde 24,5’inin savcılıklara, yüzde 9,5’inin ise isimli yardıma gittiği belirtildi.
2020 dataları temel alınarak hazırlanan rapora nazaran Türkiye, adalet sistemine kişi başına yılda ortalama 16,12 euro harcama yapıyor. Bu oran GSYİH (gayri safi yurt içi hasıla) bazında yüzde 0,21 ile söz ediliyor. Türkiye üzere kişi başına yıllık gelirin 10 bin euronun altında olduğu Avrupa ülkelerinde (Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Gürcistan, Moldova, Kuzey Makedonya, Karadağ, Sırbistan) adalet sistemine kişi başına yılda ortalama 26,42 euro harcanıyor. Bu gelir kümesine mensup ülkelerde adalet sistemlerine yapılan yıllık harcama GSYİH’in yüzde 0,45’ine eşit.
Türkiye hakkındaki dataların Türk lirasının son yıllarda euro karşısındaki değerli paha kaybı dikkate alınarak okunması gerektiğinin altını çizen CEPEJ, 2014’te 2,84 TL’den süreç euronun, bu rapor için bilgilerin toplandığı 2020’de 9,05’ten süreç gördüğüne, bugün ise 18’lerin üstünde olduğuna işaret ediyor. Avrupa genelinde adalet sistemine euro bazında en fazla bütçe ayıran ülkelerin başında İsviçre (217,31 euro), Monako (199,42) ve Lüksemburg (176,73) geliyor. En az harcama yapan ülkeler olarak Gürcistan (8,69 euro), Azerbaycan (9,59) ve Ermenistan (10,47) gösteriliyor.
Adalet sistemine GSYİH’den en fazla hisse ayıran ülkeler sıralamasında ise Karadağ (yüzde 0,80), Bosna-Hersek (yüzde 0,73) ve Sırbistan (yüzde 0,66) başı çekiyor. Norveç (yüzde 0,13), Danimarka ve Lüksemburg (yüzde 17) ve Finlandiya (yüzde 0,19) listenin en alt sırasında yer alıyor.
Türkiye’de hakim ve savcı sayısı ortalamanın altında
CEPEJ raporuna nazaran Avrupa ülkeleri mahkemeler için 2020’de kişi başına ortalama 45,80 euro harcadı. Bu oran kişi başına gelirin 10 bin euro’nun altında olduğu ülkelerde ortalama 18,80 euro olarak gözlemlenirken, kişi başına gelirin 40 bin euronun üstünde olduğu ülkelerde ortalama 76,11 euro olarak kaydedildi.
Avrupa’da günümüzde 100 bin bireye ortalama 22,2 yargıç düşüyor. Rapor yargıç sayısını Türkiye için 17,2 olarak belirtiyor. Türkiye bu oranla Avrupa ortalamasının altında yer alsa da 2010-2020 devrinde profesyonel yargıç sayısının en çok artış (yüzde 61,5) gösterdiği ülke olarak öne çıkıyor.
100 bin şahsa en fazla yargıcın vazife yaptığı ülkelerin başında Monako (104,3), Karadağ (49,8) ve Slovenya (41,5) geliyor. Bu alandaki sıralamanın sonunda İrlanda (3,3), İskoçya 3,7) ve Azerbaycan (5,2) var. Avrupa’daki profesyonel yargıçların üçte ikisi birinci derece mahkemelerde misyon yapıyor.
Avrupa genelinde 100 bin şahsa ortalama 11,8 savcı düşmekte. Bu oran Letonya’da 24,3 iken, Moldova’da 24,3, Litvanya’da 23 olarak belirtiliyor. Türkiye ise 8,2 ile ortalamanın altında yer alıyor. Buna karşılık 2010-2020 periyodunda Türkiye’de savcı sayısının yüzde 40,4 arttığı not ediliyor. Türkiye’de yargıç ve savcı sayısındaki artış, büyük ölçüde, 2016’da devreye giren istinaf mahkemelerine bağlanıyor.
Yargıda bayan hakimiyeti
Rapora nazaran Avrupa genelinde yargıçlar ve savcılar ortasındaki kadın-erkek paritesinde gözle görülür değişim yaşanıyor. Bayanlar Avrupa’da yargıçlar ve savcılar ortasında çoğunluğu oluşturuyor. İsimli sistemde bayan oranının en yüksek olduğu ülkeler sırasıyla Hırvatistan, Fransa, Macaristan, Letonya, Lüksemburg, Romanya, Sırbistan ve Slovenya. Bu ülkelerde profesyonel bayan yargıçların üçte ikisinden fazlasını bayanlar oluşturuyor. Ermenistan, Azerbaycan, İrlanda, Kuzey İrlanda ve İskoçya’da ise profesyonel yargıçlar ortasındaki bayan oranı yüzde 40’ın altında.
Avrupa’da 2010 yılında yüzde 48 olan bayan yargıç oranı 2020’de yüzde 56 olarak kaydedildi. Birebir formda 2010’da yüzde 46 olan bayan savcı oranı 2020’de yüzde 53’e yükseldi. Hırvatistan, Kıbrıs, Estonya, Slovenya ve İskoçya’da bayanlar savcıların 3’te 2’sinden fazlasını oluşturuyor. Buna karşılık Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Moldova ve Türkiye’de bayan savcı oranı yüzde 40’ın altında.
Kadınlar Türkiye’de yargıçların yüzde 47’sini, savcıların ise yalnızca yüzde 15’ini oluştursa da yüksek yargıda misyonlu yargıçlar ortasında çoğunluğa (yüzde 61) sahipler.
Türkiye’de maaşlar da düşük Yargıç ve savcı maaşları kıyaslandığında Avrupa ülkeleri ortasında derin uçurumlar olduğu görülüyor.
CEPEJ bilgilerine nazaran Türkiye’de bir yargıç meslek başlangıcında yılda ortalama 15 bin 475 euro, yüksek yargıda ise 28 bin 467 euro brüt maaş kazanıyor.
İsviçreli bir yargıç meslek başlangıcında yılda ortalama 147 bin 645 euro brüt maaş alıyor. Kuzey İrlanda, İskoçya, Norveç, İzlanda ve Danimarka meslek başlangıcında yılda ortalama 100 bin eurodan fazla brüt maaş kazanılan başka Avrupa ülkeleri.
İsviçre’de bir yüksek mahkemede vazifeli yargıç ise yılda ortalama 330 bin 869 euro brüt maaş kazanıyor. Danimarka, İrlanda, Kuzey İrlanda ve İskoçya’da yüksek yargıda yargıçlar yılda ortalama 200 bin euro’dan fazla brüt maaşla çalışıyor.
Avrupa’nın en az kazanan yargıçları Gürcistan’da. Bu ülkede bir yargıç meslek başlangıcında yılda ortalama 11 bin 928 euro, yüksek mahkemede ise 22 bin 404 euro brüt maaş kazanıyor.
İsviçre Avrupa’da savcıların da en çok kazandığı ülkelerin başında geliyor. Bu ülkede meslek başlangıcındaki bir savcı yılda ortalama 128 bin 770 euro brüt maaş elde ediyor. Yüksek yargıda ise savcıların en çok kazandığı ülke İtalya. Bu ülkede yüksek yargıda vazifeli bir savcının yıllık ortalama brüt maaşı 187 bin 296 euro. Avrupa’nın en az kazanan savcıları, meslek başlangıcında Azerbaycan (6 bin 893 euro), yüksek yargıda ise Moldova’da (16 bin 489 euro). CEPEJ raporu Türkiye’de savcıların maaşlarının yargıçlarınkine eşit olduğunu belirtiyor.
Türkiye avukat sayısında ortalamayı yakalıyor
Rapora nazaran Avrupa’da 100 bin şahsa ortalama 172 avukat düşüyor. Bu alanda en yüksek oran Lüksemburg (485), en düşük oran Azerbaycan’da (20). Türkiye ise Avrupa ortalamasında (171,4). Avrupa’da avukatların yüzde 57’si erkek. En az erkek avukat Yunanistan’da (yüzde 41), en fazla erkek avukat ise Azerbaycan’da (yüzde 83) vazife yapıyor.
CEPEJ, üyeleri ortasında Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa Kurulu tarafından, Avrupa isimli sistemlerinin aktifliğini ve işlevlerini geliştirmek hedefiyle 2022 yılında kuruldu. Bağımsız çalışan organ bu maçla iki yılda bir Avrupa Kurulu ülkelerinin isimli sistemlerini kıymetlendiren raporlar yayımlıyor.