Perşembe günü, New York’ta Times Meydanı’nda birden fazla kırmızılar giyinmiş yüzlerce gazeteci ve medya profesyoneli toplandı. New York Times‘ta çalışan gazeteciler 40 yıldır birinci defa greve yapıyordu.
140 yıllık gazetenin sendikalı 1100 çalışanı daha yüksek fiyat talebiyle 24 saatliğine iş durdurdu. New York Times‘lı gazetecilerin kontratı Mart 2021’de bitmişti ve sendika ile gazete idaresi bir yıldır görüşme yapıyordu. Yaklaşık 40 müzakere yapıldı ve bir sonuca ulaşılamadı.
Gazetenin genel yayın direktörü Joe Kahn, sendikanın grev kararından ötürü hayal kırıklığına uğradığını söylerken, “Grevler çoklukla görüşmeler kilitlendiğinde olur. Bugün bulunduğumuz yer orası değil” dedi. NewsGuild of New York sendikasının temsilcileri ise, son iki yıldır fiyat artışı alamayan muhabirler ve editörlerin enflasyonla çaba ettiğini, şirketin ise sağlıklı bir faaliyet kârı açıkladığını belirtti. 1100’den fazla çalışan 24 saatlik greve katılırken, sendika; haber merkezinde, reklam ve öbür kısımlarda yaklaşık 1450 çalışanı temsil ediyor. Gazetenin haber merkezinde 1800’den fazla kişi çalışıyor.
NEW YORK TIMES ÇALIŞANLARI YÜZDE 10 ARTIRIM İSTİYOR
Taraflar maaşlar, sıhhat ve emeklilik hakları ve öbür bahislerde bir mutabakata varamadı. Tazminat konusu müzakerelerin en tartışmalı tarafı olmaya devam ederken, New York Times idaresi gazetecilerin fiyatlarına mukavelenin onaylanmasının akabinde yüzde 5,5 artırım, 2023 ve 2024’te de yüzde 3 artırım ve kontratın sona ermesinden bu yana artırım yapılmamasını telafi etmek için ise geriye dönük yüzde 4 ikramiye teklif etti.
Sendika, mutabakatla birlikte yüzde 10 artırım, 2023 ve 2024’te yüzde 5,5 artırım ve yüzde 8,5 geriye dönük ikramiye istiyor. ABD’de tüketici enflasyonu kasım prestijiyle yüzde 7.7 oldu.
New York Times grevi 40 yıldır birinci kere olması bakımından kayda kıymet… Dünyada yalnızca onlar grev yapmıyor. Kasım ve Aralık aylarında ABD ve Avrupa’da çok yaygın grev ve fiyat artışı için protesto şovları yaşandı.
AVRUPA’DA GREV OLMAYAN ÜLKE YOK GİBİ
Özellikle artan besin ve güç fiyatları ile kiralar ömür maliyetlerinin yükselmesine neden oluyor. Başta Britanya olmak üzere; Almanya, Fransa, İspanya, Portekiz, Hollanda ve Yunanistan’da grevler ömrü sekteye uğrattı.
Özellikle enflasyonun son 41 yılın en yüksek düzeyinde olduğu Britanya’da grev dalgası neredeyse tüm dallara yayıldı. Yıllık yüzde 11’i geçen enflasyonun altında teklif edilen maaş artırımlarını kabul etmeyen çok sayıda sendika, arka arda grev kararı aldı.
70 binden fazla üniversite çalışanı, Londra’da 1000 otobüs şoförü, posta çalışanları, demiryolu ve metro personelleri daha evvel iş bırakma aksiyonları yapmıştı. Önümüzdeki günlerde daha büyük bir grev dalgası geliyor.
Bu ayın sonunda 106 yıldır birinci sefer hemşireler ülke çapında greve gidecek. 40 bin demiryolu çalışanı önümüzdeki günlerde her biri 48 saat olmak üzere 4 sefer toplam 8 gün boyunca toplu grev yapacak. Ayrıyeten, havalimanlarında misyon yapan hudut güvenlik işçisi, Noel periyodunda 8 gün greve gidecek.
Başbakan Rishi Sunak, grev kararı alan sendikalara sert karşılık ihtarında bulunarak, “Sendika önderleri mantıksız olmaya devam ederse, o vakit İngiliz halkının ömürlerini ve geçim kaynaklarını korumak için harekete geçmek benim görevim” dedi. Ordu çalışanının bir dizi hizmet kesimine dayanak sağlaması maksadıyla eğitildiğini aktaran hükümet yetkilileri ise, askeri çalışanın ambulans sürücüsü ve itfaiyeci olarak konuşlandırılabileceğini belirtti.
9 Kasım’da neredeyse tüm personel sendikalarının iştirakiyle bir günlük iş bırakma hareketinin yapıldığı Belçika’da Kasım sonundaki 3 günlük demiryolu grevi hayatı felç etti. İspanya’da kamyoncular, nakliye çalışanları ve sıhhat çalışanları grev yaparken, Yunanistan’da da personel ve memur sendikaları 24 saatlik greve gitti. Portekiz’de hekimler, hemşireler ve öğretmenler 18 Kasım’da iş bıraktı. Fransa’da Air France çalışanları 22 Aralık-2 Ocak ortasında grev yapılacak.
BEYAZ SARAY, DEMİRYOLU EMEKÇİLERİNİN GREVİNİ YASAKLADI
ABD’de ise, demiryolu emekçilerinin grevini Biden idaresi erteledi. Temsilciler Meclisi, demir yolu işverenleri ve kimi sendikalar ortasında varılan süreksiz mukaveleyi tüm sendikaların kabul etmesi yolunda bir kararla demiryolu grevini yasa dışı hale getirecek kararı onayladı.
Washington, demiryolu grevinin ülkeye günde 2 milyar dolara mal olacağını savunurken, Biden, “Demiryolunun kapanması iktisadımızı mahveder. Demiryolu nakliyesi olmadan çok sayıda ABD sanayisi kapanır” dedi.
Görüşmelerin tıkandığı fiyatlı hastalık müsaadesi talebi konusunda Senatör Bernie Sanders, “Demir yolu çalışanlarına 7 fiyatlı hastalık günü garanti etmek, demir yolu sanayisine yılda toplam 321 milyon dolara mal olacaktır. Bu kârlarının yüzde 2’sinden daha az” dedi.
TÜRKİYE GREV YOKSULU…
Bütün dünya grevlerle sarsılırken, insanın aklına “Türkiye’de durum ne?” sorusu geliyor.
Birgün gazetesinden Aziz Çelik’in araştırmasına nazaran, AKP devrinde grevin esamisi okunmuyor. 2021 yılında yalnızca 516 emekçi greve katılmış ve bu grev hakkının yasal olarak kullanabildiği 1963 yılından bu yana en düşük sayı. Bu sayı 12 Eylül devrinden bile düşük. AKP devrinde toplam 87 bin emekçi greve katılabilirken 194 bin emekçinin grevi ise ertelendi.
ENERJİ VE BESİN ENFLASYONU CÜZDANLARI BOŞALTIYOR
Grevler, grevler… Neden bu kadar çok?
Çünkü Avrupa’da çok yüksek bir güç ve besin enflasyonu var. OECD’ye nazaran Avrupa Birliği (AB) ortalaması yüzde 17. Tabi Türkiye yüzde 99 ile bu mevzuda önder. Sonra yüzde 43 ile Macaristan var. Besin enflasyonu Ekim prestijiyle Almanya’da yüzde 19, Britanya’da yüzde 16, İspanya, Yunanistan, Avusturya ve Hollanda’da yüzde 15 düzeyinde, ABD’de ise yüzde 12.4.
Enerji enflasyonu daha çok zorluyor Avrupalıları… OECD’ye nazaran bu hususta da Türkiye yüzde 137 ile başkan. Hollanda’da yüzde 100. AB ortalaması yüzde 39, İtalya’da yüzde 71, Britanya’da yüzde 59, Almanya’da yüzde 44 ve ABD’de yüzde 17 güç enflasyonu var.
VATANDAŞ ZORLANMASIN DİYE KASADAN VERİYORLAR
Avrupa devletleri artan elektrik ve doğal gaz fiyatlarını sübvanse etmek ve yurttaşlarını desteklemek için rekor büyüklüklerde güç dayanak paketleri uyguluyorlar.
Peki, “hükümetler ne yapıyor, vatandaşını artan fiyatlarla baş başa mı bırakıyor” diyecek olursanız… Fikir kuruluşu Bruegel’in datalarına nazaran, Avrupa’da hükümetler, özelliklerle meskenlerde doğal gaz ile ısınma konusunda bütçelerini büyük hisseler ayırmaya başlayan ailelere değerli takviye paketleri veriyorlar.
Almanya bu mevzuda başkan… Berlin, son bir yılda bunun için gayrisafi yurtiçi hasılasının (GSYH) yüzde 7’si olan 264 milyar Euro harcadı. Doğalgaz fiyatlarından en çok muzdarip olan İtalya ve Hollanda ise GSYİH’larının yüzde 5’ini vatandaşlarına güç dayanağı olarak verdi. Avrupa Birliği (AB), GSYİH’sının yüzde 3’ü ve toplam dayanak 600 milyar Euro’dan fazla. (Dikkat; bunun 264 milyarı Almanya’nın.)
Destekler nasıl oluyor diyecek olursanız. Tüm AB ülkeleri güçten alınan vergileri ve KDV’yi düşürdü, tekrar hepsi vatandaşlarına direkt dayanak veriyor.
Almanya son olarak vatandaşlarının hesabına 300 Euro yatırdı. Hatta Alman vatandaşı bir Türk, Twitter’da “Kardeşim niçin sormadan yatırıyorsunuz, gereksinimim var mı yok mu diye?… Niçin beni rencide ediyorsunuz” diye espri yapmıştı.
Ayrıca çabucak hemen tüm ülkeler iş dünyasına ve yenilenebilir güç yatırımlarına dayanaklar veriyor.
2023 İÇİN DÜZGÜN BİR KELAM EDEN YOK
Küresel iktisat, pandeminin ve Batı’nın da kışkırtmasıyla Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının faturasını ödüyor. Hayli ağır bir fatura bu… Son olarak Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), 2023 yılında global iktisada ait varsayımında, yüzde 2.2 büyüme öngördü. OECD’ye nazaran, bu yıl global iktisat yüzde 3.1 büyüyecek.
OECD, gelecek yılın sıkıntı geçeceğini vurguluyor. Örgüte nazaran, gelecek yıl ABD iktisadı yalnızca yüzde 0.5, Çin ise yüzde 4.6 büyüyecek. Almanya yüzde 0.3 ve Britanya da yüzde 0.4 daralacak. Türkiye’nin ise, 2023’te yüzde 3 (bu yıl yüzde 5.3) büyüyeceği öngörülüyor.
KÜRESEL İKTİSATTA DURUM
OECD raporunda, 1970’lerden bu yana yaşanan en büyük güç krizinin körüklediği rekor enflasyonun milyonlar için mali problem yarattığını vurguladı.
OECD genel sekreteri Mathias Cormann, kıymetli bir ihtar yaptı: “Dünya iktisadını mevcut durumdan sürdürülebilir bir toparlanmaya yönlendirmek sıkıntı olacak. Riskler aşağı istikametli olmaya devam ediyor ve güç fiyatları daha da yükselirse yahut güç kesintileri Avrupa ve Asya’daki gaz ve elektrik piyasalarını etkilerse ekonomik faaliyet daha da zayıflayabilir” dedi.
Hatırlanacağı üzere, Milletlerarası Para Fonu da (IMF) daha evvel dünya iktisadının “fırtınalı sulara” hakikat gittiğini vurgulamıştı.
SİLAHLANMAYA DEVAM…
İşte, fırtına yaklaşırken; dünyamız silahlanmaya devam ediyor. 2021 yılında global silah satışları arka arda 7. defa artarak 592 milyar dolara ulaştı.
Stockholm Memleketler arası Barış Araştırma Enstitüsü’nün (SIPRI) yeni bilgilerine, geçen yıl dünyanın en büyük 100 silah ve askeri hizmet şirketinin satışlarında yüzde 1.9 artış oldu. ABD, global toplamın yüzde 50’sinden fazlasını oluşturarak silahlanma yarışında başı çekmeye devam ediyor. SIPRI’ye nazaran 2015-2021 yılları ortasında silah satışları gerçek olarak yüzde 19 arttı.
2021’de toplam silah satışlarından en büyük hissesi alan 100 firmadan başı çekenler şöyle: Lockheed Martin (yüzde 10), Raytheon (yüzde 7.1), Boeing (yüzde 5.6), Northrop Grunman (yüzde 5.0), General Dynamics (4.5), British Aerospace (yüzde 4.4). (İşte dünyamızı mahveden firmalar, bunlara bir de çevreyi mahveden petrol ve kömür şirketlerini ekleyin.)
‘DOST DÖVİZLERİ’ GELİYOR…
Bu kadar sayı kâfi… Türkiye’de neler oluyor diyeceksiniz? Sağdan soldan para toplamaya devam ediyoruz. Buna “dost dövizleri” diyorlar. Hedef, seçime kadar döviz fiyatlarını baskılama, süreksiz bir rahatlama…
Şöyle bir tablo var:
Vaziyet bu… Bir yandan hangi şartlarda toplandığı çok net olmayan 52 milyar dolar, öteki yanda vatandaşlara dağıtılan 264 milyar Euro…
OLUMSUZ HABERLERE KARŞIN PETROL DÜŞÜYOR
Geçen hafta neler oldu bir bakalım… Petrol fiyatları düşüyor. Hem de Pazartesi günü yürürlüğe giren iki tedbir olan Avrupa Birliği ambargosu ve Rus petrolüne tavan fiyat koyulmasına karşın…
Üstüne üstlük bir de Türkiye’nin sigorta evrakı istemesi nedeniyle, birden fazla Chevron ve Exxon Taşınabilir üzere Kazakistan’da faaliyet gösteren şirketler için petrol taşıyan tankerlerin Boğaz’dan geçişi yavaşlatmasına karşın… Tüm bunların petrol fiyatlarında artışa neden olması gerekirken, fiyatlar hafta boyunca yaklaşık yüzde 10 düştü. Petrol sanayisi bu haberleri büyük ölçüde umursamadı.
Peki ne oldu?
Birincisi; petrol piyasaları, Rusya’ya yönelik yeni yaptırımların en azından başlangıçta Rus ham petrol arzına bir vakitler korkulduğu kadar büyük bir darbe vurmayabileceğinin farkına vardı.
İkincisi, global iktisadın motor ülkelerinde gelecek yıl beklenen yavaşlamanın petrol talebini büyük ölçüde azaltacağı bekleniyor.
Neticede, petrol fiyatları son 12 en düşük düzeyine inerken, Brent petrolünün varili 77 doların altına, Batı Teksas petrolünün varili de 71 doların altına düştü.
BORSALAR GERÇEKÇİLİĞE GERİ DÖNÜŞ YAPTI
Hisse senedi borsalarında son zamanlardaki çok optimistlik de geçen hafta yerini ihtiyatlı bir havaya bıraktı. Yatırımcılar inatçı yüksek enflasyonun ABD Merkez Bankası’nı (FED) faiz oranlarını uzun mühlet yüksek tutmaya zorlayacağını ve bunun da önemli bir ekonomik daralma riskini artırabileceğini düşünüyor.
ABD’de geçen hafta toptan eşya enflasyonu beklenenden yüksek çıktı. Üretici Fiyat Endeksi, kasım ayında ekonomistlerin yüzde 0.2’lik beklentisinin üzerinde yüzde 0.3 arttı, yıllık enflasyon yüzde 7.4 oldu.
Geçen hafta Dow Jones endeksi eylül ayından bu yana en berbat haftasını yaşadı ve yüzde 2.8 düştü. S&P 500 yüzde 3.4 geriledi. Avrupa borsaları da haftayı düşüşle kapattı.
Yatırım bankası Lazard’ın baş piyasa stratejisti Ron Temple, piyasalara enflasyonu düşürme sürecinin acısız olmayacağına dair gerçekçiliğin geri dönüş yaptığını belirterek, “Hisse senedi piyasası hala önündeki zorlukları tam olarak yansıtmıyor” dedi.
İYİ HABER; BUĞDAY FİYATLARI DÜŞÜYOR
Bu ortada bakır fiyatları 5 ayın, demir cevheri fiyatları 4 ayın en yükseğine çıkarken, buğday fiyatları düşüyor.
Şikago Borsası’nda salı günü buğday fiyatları son 14 ayın en düşüğüne indi. Salı günü bushel başına (27.2 kg) 7.2 dolara inen buğday cuma 7.3 dolardan kapandı.
Buğday fiyatları, en büyük ihracatçı Rusya’da hasadın rekor derecede yüksek olması, ABD Tarım Bakanlığı’nın 2022-23 için global tüketim varsayımını aşağı çekmesi, AB ve Ukrayna’daki düşük yem kullanım kestirimi ve ayrıyeten Rusya’nın Karadeniz’de Ukrayna’dan tahıl taşıyan gemiler için ticaret koridorunu dört ay daha garanti etmesiyle kıtlık telaşlarının kıymetli ölçüde azalmasından ötürü düşüyor.
(Geçen hafta yeğenim, büyük bir market zincirinden aldığı 37 liralık tam buğday ekmeğine çok şaşırdı, bakıp bakıp söylendi… Bunu da yazamadan geçemeyeceğim.)
KRİTİK HAFTA; FED FAİZ KARARI VERECEK
Bu hafta kritik ve ağır olacak. 14 Aralık Çarşamba günü ABD’de FED faiz kararını açıklayacak. Ayrıyeten Avrupa Merkez Bankası (ECB), İngiltere Merkez Bankası (BoE) da para siyaseti toplantıları yapacak ve faiz kararı açıklayacak.
FED’in son olarak arka arda dört adet 75 baz puanlık artışın akabinde, bu hafta faiz oranlarını 50 baz puan artırması bekleniyor. Lakin, tüketici enflasyonunun düşmesine karşılık üretici fiyat endeksinin beklenenden yüksek çıkması 75 baz puanlık bir faiz artışını da getirebilir.
Avrupa’da gözler, arka arda iki defa 75 baz puanlık faiz artışının akabinde 50 baz puanlık daha küçük bir artış beklentisiyle ECB’nin kararında olacak.
İngiltere’de BoE’nin, bir evvelki toplantıda borçlanma maliyetlerindeki 33 yılın en büyük artışı olan 75 baz puanlık devasa artışın akabinde, Perşembe günü gösterge banka oranında 50 baz puanlık bir oran artışı açıklaması bekleniyor.
Asya’da, katı Covid kapanma tedbirlerinin ekonomiyi nasıl etkilediğine dair daha fazla bilgi için tüm gözler Çin’in Kasım ayı endüstriyel üretim ve perakende satış bilgilerinde olacak.